Mental Tráp và cạm bẫy tư duy
1
Chúng ta xây dựng những kiểu ý nghĩ vô ích theo từng biểu thời gian có thể nhận thức được. Một chiếc bẫy tư duy
có thể trói buộc chúng ta chỉ trong một khoảnh nào đó khắc hoặc cũng có thể là suốt cuộc đời. Tác hại của cả hai
loại bẫy này là như nhau. Do tính chất ngắn ngủi nên sự lãng phí thời gian và sinh lực mà những chiếc bẫy tạm
thời gây ra rất khó nhận biết và điều chỉnh. Chúng đến và đi trước khi ta nhận thức được những hành vi của
mình. Kết quả là chúng càng xuất hiện nhiều hơn. Một công dân thành thị của thế kỷ XXI có thể hoàn toàn thoát
khỏi cái bẫy tư duy kéo dài hơn vài phút trong một khoảng thời gian nhất định hay không vẫn còn là một nghi
ngờ. Tác hại tích lũy trong suốt một ngày từ những cái bẫy nhỏ này sẽ gây ra sự suy kiệt khó lường.
1. Bản chất của bẫy tư duy
Bẫy tư duy là trạng thái tư duy theo thói quen. Nó khiến chúng ta mất đi sự thanh thản trong
cuộc sống, lấy đi một lượng thời gian đáng kể, làm ta kiệt sức mà không mang lại bất kỳ giá trị
nào.
Trong toàn bộ cuốn sách này, từ “giá trị” đề cập đến bất cứ điều gì được xem là đáng giá đối
với chúng ta. Cuốn sách này không bàn luận về vấn đề đạo đức. Nó cũng không phải là một
cuốn sách giải trí hay liên quan đến các vấn đề xã hội. Nếu ta cảm thấy hài lòng với việc xem
tivi suốt ngày thì đó không bị coi là một hoạt động lãng phí thời gian. Đối với chúng ta, việc
xem tivi cũng mang lại giá trị.
Có một sự thật là ta thường vắt kiệt sức mình vào việc theo đuổi những phiền toái không
mang lại giá trị gì cho mình, bất kể chúng có thể gây ra vấn đề gì. Những phiền toái vô ích
này chính là những chiếc bẫy tư duy. Bẫy tư duy không cho phép ta tận hưởng việc xem tivi
như cách chúng ngăn ta làm một việc quan trọng. Chúng hoàn toàn gây lãng phí thời gian.
Bẫy tư duy được nhận dạng dựa vào nội dung ý nghĩ của chúng ta chứ không dựa vào hình thức
của chúng. Bất kỳ khía cạnh nào của cuộc sống – công việc nhà, giải trí cuối tuần, nghề nghiệp,
những mối quan hệ - đều có thể được cho là hữu ích hoặc không hữu ích. Ta sẽ rơi vào cùng
một cái bẫy như nhau khi suy nghĩ về công việc đơn giản như rửa bát đến những vấn đề phức
tạp hơn như dự định kết hôn hoặc ly dị. Điểm khác biệt không nằm ở chủ đề tư duy mà là ở
phương pháp tư duy về chủ đề đó. Khi tự thoát ra khỏi một chiếc bẫy, ta phát hiện ra rằng
những vấn đề trong mỗi khía cạnh cuộc sống đều không đáng lo ngại.
Chúng ta xây dựng những kiểu ý nghĩ vô ích theo từng biểu thời gian có thể nhận thức được.
Một chiếc bẫy tư duy có thể trói buộc chúng ta chỉ trong một khoảnh nào đó khắc hoặc cũng có
thể là suốt cuộc đời. Tác hại của cả hai loại bẫy này là như nhau. Do tính chất ngắn ngủi nên sự
lãng phí thời gian và sinh lực mà những chiếc bẫy tạm thời gây ra rất khó nhận biết và điều
chỉnh. Chúng đến và đi trước khi ta nhận thức được những hành vi của mình. Kết quả là chúng
2
càng xuất hiện nhiều hơn. Một công dân thành thị của thế kỷ XXI có thể hoàn toàn thoát khỏi
cái bẫy tư duy kéo dài hơn vài phút trong một khoảng thời gian nhất định hay không vẫn còn
là một nghi ngờ. Tác hại tích lũy trong suốt một ngày từ những cái bẫy nhỏ này sẽ gây ra sự
suy kiệt khó lường.
Quan niệm bẫy tư duy cơ bản đã được đúc kết lại từ vài nghìn năm trước:
Phàm sự gì có thì tiết, mọi việc dưới trời có kỳ định
Khi đi lệch hướng lời khuyên uyên thâm này – khởi đầu vào một thời điểm sai lệch, tiếp tục với
những bước đi sai lệch, từ bỏ quá sớm hoặc quá muộn – chúng ta sẽ không đạt được những thứ
đáng ra phải có.
Cũng không có một nỗ lực nào quy định nội dung những hoạt động của chúng ta. Mỗi sự việc
đều có thời điểm nhất định. Cả việc thưởng thức những món ngon và đạt được thành công trong
cuộc sống đều có thể là những hoạt động chính đáng. Tuy nhiên, nếu ta cố gắng phát triển sự
nghiệp của mình khi đang ăn tối, quá trình tiêu hóa thức ăn sẽ bị ảnh hưởng – cũng như ta sẽ
không thể làm việc tốt trong khi cơ thể đang bài tiết muối và nạp năng lượng với món súp. Ở
đây không có giá trị nào được chú trọng đúng mức. Chúng ta lẽ ra đã có thể tận dụng tốt hơn
nữa thời gian và các nguồn lực của mình.
Khi thực hiện công việc tốt nhất vào thời điểm thích hợp nhất bằng phương pháp tối ưu nhất,
chúng ta thường mắc những sai lầm lặp đi lặp lại và tương tự nhau. Đây chính là những cái bẫy
tư duy.
Nếu bẫy tư duy có hại thì tại sao ta lại rơi vào những chiếc bẫy đó? Sao ta không thoát khỏi
chúng? Có ba lý do. Thứ nhất, ta thường không có ý thức về những gì mình đang nghĩ đến. Thứ
hai, ngay cả khi ý thức được, chúng ta cũng không nhận ra được bản chất có hại của những suy
nghĩ đó. Thứ ba, ngay cả khi nhận thức được tác hại, chúng ta cũng không thể thoát ra khỏi nó,
bởi điều đó đã trở thành thói quen.
Nếu ý nghĩ vẫn tiếp tục khi ta đã mắc bẫy trong trạng thái không ý thức được, chúng ta cũng
không thể thay đổi tình thế. Ta không thể ngưng làm một việc khi không ý thức được ngay từ
đầu là mình đang làm việc gì. Cũng như nếu không biết rằng mình đã mặc quần áo, sẽ không
có chuyện ta cởi chúng ra ngay cả khi rất nóng bức. Tương tự, khi không biết rằng mình đang
suy nghĩ những điều vô ích, ta không thể dừng suy nghĩ về chúng.
Ý niệm không ý thức được những suy nghĩ của mình có thể khiến ta suy nghĩ rất ngược đời – ta
đánh đồng giữa ý thức với tư duy. Thế nhưng, đây là hai quá trình không hề giống nhau chút nào.
Chúng ta có thể nhận thức rõ vị của một loại trái cây lạ hay cảm giác cực khoái mà không
3
suy nghĩ điều gì trong đầu. Ngược lại, ta cũng có thể đang chìm ngập trong một mớ ý nghĩ mà
không hề để tâm đến một ý nghĩ cụ thể nào. Thử nghiệm tư duy dưới đây sẽ cho ta thấy tầm
quan trọng của vấn đề này.
Khi tâm trí ta không bị xâm chiếm bởi một mối bận tâm hay niềm vui thú cụ thể nào, ý nghĩ sẽ
lang lang một cách hời hợt từ chủ đề này sang chủ đề khác. Ta chỉ có thể kiểm soát cuộc thử
nghiệm này khi đặt mình vào giữa trạng thái thơ thẩn đó. Đối với những người bị khó ngủ, thời
gian họ nằm thao thức trên giường sẽ rất lâu. Càng sớm nắm bắt trạng thái thơ thẩn của mình,
ta càng có thể bắt đầu tái cấu trúc chuỗi ý niệm cũ đã dẫn dắt chúng ta. Nếu đang nghĩ về vẻ
đẹp của Paris, có thể ta sẽ hồi tưởng lại ý nghĩ đã có trước đó về một người bạn mới từ thành
phố này trở về. Ý nghĩ về sự trở về của người bạn đó có thể bắt nguồn từ ký ức rằng anh này
đang nợ tiền ta, mà ký ức này lại có nguồn gốc từ những khó khăn tài chính của ta – những khó
khăn phát sinh khi ta muốn mua một chiếc xe mới.
Trong thử nghiệm này, không cần thiết phải quyết định trước thời gian tái dựng ý nghĩ trong
vài phút tiếp theo. Chúng ta phải đợi đến khi nắm bắt được cái khoảnh khắc mà bản thân đang
lang thang với những ý nghĩ. Khi đó, ta luôn bất ngờ về những ngóc ngách của luồng suy nghĩ.
Nếu không có một sự tái dựng chủ động, ta sẽ chẳng bao giờ ngờ được rằng ý nghĩ về Paris lại
có nguồn gốc từ ước muốn có một chiếc xe mới! Sự bất ngờ này đã chứng minh cho một quan
điểm. Chúng ta sẽ không bất ngờ trừ khi không biết mình đã nghĩ gì. Suy nghĩ của chúng ta là
vô thức. Rõ ràng, quá trình suy nghĩ không phụ thuộc nhiều vào sự tập trung liên tục của ta đối
với nó mà phụ thuộc nhiều hơn vào sự theo dõi về vị trí của tay và chân chúng ta.
Bẫy tư duy thường duy trì trạng thái không ý thức theo cách này. Chúng ta tự rơi vào những cái
bẫy đó mà không hề quyết định một cách có ý thức. Yêu cầu trước hết để thoát khỏi chúng là
học tập nghệ thuật nhận biết. Cuốn sách này cung cấp những điều kiện cần thiết để đáp ứng yêu
cầu đó. Nó là công cụ dẫn đường của một nhà tự nhiên học dẫn ta đến một trật tự xác định của
quần thể tư duy, phác họa những đặc trưng nổi bậc của nhiều bộ phận khác nhau, đưa ra những
ví dụ minh họa phong phú. Nó là cuốn cẩm nang để nhận dạng những chiếc bẫy tư duy.
Bước đầu tiên là khám phá cách nhận biết và xác định những chiếc bẫy. Thế nhưng, hai việc
này vẫn chưa thể loại bỏ chúng. Ta còn cần phải nhận thấy tính vô ích và có hại của chúng.
Thực tế, bẫy tư duy thường bị nhầm lẫn với những hoạt động hoàn toàn cần thiết mà nếu không
có chúng, cuộc sống sẽ trở nên thật hỗn độn và nguy hiểm. Một số bẫy thậm chí còn được tôn
vinh bằng những mỹ từ rất hay ho. Ta sẽ không loại bỏ chúng cho đến khi hoàn toàn tin chắc là
chúng không mang lại giá trị gì.
4
Mọi cuốn sách hướng dẫn dành cho nhà tự nhiên học đều chứa loại thông tin thiết thực này.
Chúng ta khám phá cách nhận biết nấm amanit để làm gì nếu không biết rằng nó là nấm độc?
Bên cạnh những phương tiện đa dạng nhằm nhận biết bẫy tư duy, cuốn cẩm nang này cũng
sẽ đề cập đến các phân tích về tác hại của chúng.
Sau khi biết cách nhận diện những chiếc bẫy và tin chắc rằng việc thoát khỏi nó là có lợi, ta bỏ
được một thói quen xấu. Khi đó, ta giống như một người nghiện thuốc lá chấp nhận những phát
hiện được nêu ra trong bản phân tích của bác sĩ. Bất cứ người nghiện thuốc lá nào cũng biết
rằng đây là lúc bắt đầu cuộc chiến. Cũng như cuộc chiến với thuốc lá, trong cuộc chiến chống
lại những chiếc bẫy tư duy, sự quyết tâm sẽ được thiết lập, bị phá vỡ và rồi lại được thiết lập.
Có người thành công trong việc chiến thắng thói quen, nhưng cũng có người sẽ thất bại, và
chắc chắn cũng có người được tạo động cơ để giảm hút thuốc. Chương cuối cùng của cuốn sách
này sẽ mang đến những lời khuyên chiến lược về việc làm thế nào để kiểm soát cuộc chiến
chống lại bẫy tư duy.
Các nhà khoa học tự nhiên phải vào rừng để tìm kiếm đối tượng nghiên cứu của mình. Những
người tìm kiếm bẫy tư duy sẽ tìm thấy cái họ cần tìm giữa cuộc sống thường nhật. Bẫy tư duy
tồn tại trong hầu hết các sự kiện thông thường – trong hoạt động mua sắm, tài chính, các cuộc
gặp mặt, đánh răng, trò chuyện với một người bạn – những sự kiện mà chúng ta có thể dùng để
nghiên cứu về những chiếc bẫy tư duy nhiều nhất. Khi có khả năng chiến thắng khá cao, chúng
ta trở nên quá chú tâm vào kế quả đạt được và lơ là việc tiếp tục kiểm soát bản thân. Nhưng
khi hoạt động đó diễn ra gần như thường xuyên, ta cảm thấy khó khăn khi phải kiểm tra lại
những gì mình đã làm cũng như tìm ra động lực để thử một phương pháp mới.
Khi khám phá bản thân theo cách này, ta thu được một lợi ích bất ngờ từ sự gia tăng nhận thức
về bản thân. Cuộc sống bình thường lập tức trở nên phi thường và hấp dẫn. Một cuộc điện thoại
giữa giờ làm việc không còn là nỗi bực dọc mà sẽ là cơ hội để ta quan sát những tác động của
sự gián đoạn. Đi xem phim muộn cho ta cơ hội để thẩm định bản chất của những cuộc hẹn
không quan trọng. Làm việc dưới áp lực là cơ hội vô tận để tự khám phá bản thân. Việc rửa bát
là điều kiện quan sát những sức mạnh tâm lý đa dạng – những sức mạnh dùng để đấu tranh với
những vấn đề đáng ngại trong cuộc sống. Bởi không xem các vấn đề này là những rắc rối phiền
não nên chúng ta sẽ không thể biết được gì về bản thân. Vì thế ta bắt đầu đón nhận vấn đề như
một kẻ đồng minh, đồng thời bị cuốn hút bởi phản ứng của bản thân trước chúng. Và cuộc sống
thường ngày bị biến đổi thành cuộc phiêu lưu vô tận. Cuộc phiêu lưu đó là gì nếu không phải là
một thái độ trước vấn đề?
5
Những cạm bẫy tư duy 2010
Đã đến lúc bắt đầu khám phá vẻ đẹp nội tại. Chúng ta không cần quá háo hức thay đổi mọi
thứ xung quanh. Sự can thiệp mạnh mẽ có thể trì hoãn đến khi ta hiểu được sự cân bằng sinh
thái của môi trường còn rất lạ lẫm này. Trong khi chờ đợi, hãy tận hưởng mỹ cảnh đó. Ngay cả
nấm amanit cũng có vẻ đẹp của nó cơ mà.
2. Cố chấp
Chiếc bẫy đầu tiên - sự cố chấp - là vẫn tiếp tục tiến hành những công việc đã không còn giữ
được giá trị của chúng. Những công việc đó đã từng có ý nghĩa đối với chúng ta – hoặc ta chưa
bao giờ bắt đầu thực hiện chúng. Tuy nhiên, chúng đã kịp biến mất trước khi ta đi đến tận cùng.
Sở dĩ ta còn có thể tiếp tục là do không nhận biết sự thay đổi hoặc hoàn toàn không chịu thay
đổi.
Chúng ta bắt đầu trò chơi Cờ Tỉ Phú trên máy tính bằng sự hăng hái và – chắc chắn là – sẽ
cảm thấy chán nản trước khi đi đến tận cùng. Nhưng thay vì từ bỏ, chúng ta lại cố sức “khiến nó
kết thúc”. Đây quả là một minh họa rõ ràng nhất cho việc lãng phí thời gian.
Ai đó bảo ta hãy nhớ lại tên của một diễn viên phụ trong một bộ phim B nào đó từ thập niên
40. Tuy cái tên đang nằm trên đầu lưỡi, nhưng ta hoàn toàn không thể nhớ được. Tuy người
muốn biết cái tên ấy đã không còn ở đó nhưng vấn đề vẫn không chịu biến mất cùng với anh ta. Nó
hành hạ ta cả ngày. Mục đích ban đầu của chúng ta là trả lời câu hỏi của ai đó. Thế nhưng,
hiện tại, khi người hỏi không còn ở đó thì nó không phải là mục đích của ta nữa. Vậy mà thậm chí
đến khi người hỏi có chết đi, gánh nặng mà ta đang mang này cũng sẽ không nhẹ bớt đi.
Ta bắt đầu xem các chương trình tivi và sớm nhận ra rằng nó chẳng đáng xem chút nào.
Nhưng ta vẫn xem “cho tới cùng” trong khi không ngừng chê bai sao mà nó lại tệ đến thế.
Chúng ta bắt đầu hát bài “Một ông sao sáng, hai ông sáng sao” một cách ngốc nghếch. Khi lướt
qua “ông sao” thứ tám-mươi-lăm trong số 100 ông sao trong bài hát, chúng ta đã thấy chán. Nhưng
ta không từ bỏ. Thay vào đó, ta hát càng nhanh hơn nữa để có thể kết thúc sớm hơn.
Trong một bài luận chính trị, ta đưa ra một phản luận dứt khoát nhưng dài dòng trước quan
điểm của đối thủ. Qua một nửa bài luận, đối thủ cho biết rằng anh ta đã bị thuyết phục. Chúng
ta không cần phải nói gì thêm. Tuy nhiên, ta vẫn tiếp tục cuộc tranh cãi nhạt nhẽo để đi đến một
kết luận không cần thiết.
Chúng ta không thể thuyết phục người khác một cách tuyệt đối với kiểu hành vi hoàn toàn
lập dị như thế này.
6
có thể bạn quan tâm
thông tin tài liệu
Cuốn sách này không bàn luận về vấn đề đạo đức. Nó cũng không phải là một cuốn sách giải trí hay liên quan đến các vấn đề xã hội. Nếu ta cảm thấy hài lòng với việc xem tivi suốt ngày thì đó không bị coi là một hoạt động lãng phí thời gian. Đối với chúng ta, việc xem tivi cũng mang lại giá trị.
Mở rộng để xem thêm
từ khóa liên quan
tài liệu mới trong mục này
tài liệu hot trong mục này
tài liệu giúp tôi
Nếu bạn không tìm thấy tài liệu mình cần có thể gửi yêu cầu ở đây để chúng tôi tìm giúp bạn!
×
