sự cảm thán về vầng trăng chỉ là cách gợi mở để nhà thơ tự trách mình, trách
mình lỡ vô tình, quên đi những hồi ức tốt đẹp ấy:
"kể chi người vô tình"
"Người vô tình" ở đây ta có thể hiểu là sự trách móc mà nhà thơ dành cho
chính bản thân mình. Trách mình sao có thể quên đi những tháng ngày của quá
khứ, quên đi những kỉ niệm của tuổi trẻ. Để bây giờ nhận ra bỗng cảm thấy
xót xa, thấy mình sao thật vô tình. Sự tự trách của nhà thơ cũng làm cho độc
giả cảm nhận một tâm hồn thật đẹp, đó là vẻ đẹp của nhân cách. Nhà thơ vốn
là người trọng tình nghĩa, song vì nhịp sống mới quá hối hả xô bồ mà nhà văn
vô tình quên đi. Nhưng đó chỉ là sự lãng quên trong khoảnh khắc, bởi những
kỉ niệm đẹp vẫn nằm trong sâu thẳm trái tim của nhà thơ, vì vậy khi được ánh
trăng soi chiếu, nhà thơ mới xúc động, mới dạt dào tình cảm đến vậy.
"ánh trăng im phăng phắc"
Trăng là biểu tượng của thiên nhiên thanh lành, tươi mát, biểu tượng của sự
bao dung độ lượng, của tình nghĩa thủy chung, trọn vẹn không đòi hỏi sự đáp
đền. Đó chính là phẩm chất cao cả của ánh trăng mà Nguyễn Duy cũng như
nhiều nhà thơ khác đã phát hiện và cảm nhận một cách sâu sắc: "Ánh trăng im
phăng phắc" là tuyệt đối lặng yên, không mảy may lay động. Sự tình nghĩa của
ánh trăng mãi thủy chung, dù cho cuộc sống có bao biến động, bao đổi thay thì
vầng trăng vẫn thế, không hề có sự đổi thay. Kí ức, những kỉ niệm không hề
vô tri, vô giác, nó như một sinh thể có linh hồn, có sự sống. Mà ở đây nhà thơ
Nguyễn Duy đã kí thác qua hình ảnh ánh trăng. Con người có thể đổi thay, có
thể quên lãng nhưng những kí ức thì vẫn còn đó, nó sống cùng thời gian, năm
tháng. Để đến một lúc nào đó, nó sẽ gợi nhắc con người bằng những gì thân
thương, gần gũi nhất. Con người chỉ chấn động khi chợt nhận ra, nghe lời nhắc
nhủ, răn dạy trong sự uy nghi, tĩnh lặng của vầng trăng:
"ánh trăng im phăng phắc
đủ cho ta giật mình"
Bao dung mà nghiêm khắc, nghiêm khắc nhưng không lạnh lùng, người bạn
tình nghĩa vầng trăng, ánh trắng khiến con người giật mình và thức tỉnh. "Giật
mình" là cảm giác, là phản xạ tâm lí của người biết suy nghĩ. Nhân vật trữ tình
trong bài thơ giật mình vì chợt nhận ra sự vô tình, bạc bẽo, nông nổi trong
cách sống của chính mình. "Giật mình" vì ăn năn, tự vấn; "Giật mình" vì lãng
quên năm tháng xưa, bạn bè gian khổ, đói nghèo mà ân tình, ân nghĩa. Trong